احمد بن جعفر سبتیسَبَتی، احمد بن جعفر، کنیه‌اش ابوالعباس، صوفی و فقیه مراکشی سده ششم و هفتم می‌باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - قبیله و شهر تولد ۱.۲ - فراگیری علوم ۱.۳ - مسافرت به مراکش ۱.۴ - اقدامات وی در مراکش ۱.۵ - بازگشت دوباره به شهر ۲ - شاگردان سبتی ۳ - کلام ابن عربی درباره سبتی ۴ - کلام ابن رشد درباره سبتی ۵ - نظرات درباره سبتی ۶ - مشرب عرفانی سبتی ۷ - سیره عملی سبتی ۸ - وجهه فقهی سبتی ۹ - رابطه علم زایچه با سبتی ۱۰ - کرامات سبتی ۱۱ - جای‌گاه سبتی ۱۱.۱ - در بین سلاطین ۱۱.۲ - در بین مردم ۱۱.۳ - در بین مصلحان مراکشی ۱۲ - درگذشت سبتی ۱۳ - آثار سبتی ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - معرفی سبتی۱.۱ - قبیله و شهر تولداحمد بن جعفر سبتی اصالتآ از قبیله خزرج بود. [۱]
ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، ج۱، ص۲۲، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
وی در ۵۲۴ در سَبَته متولد شد. [۲]
احمد بن محمد مقری تلمسانی، نفخ‌الطیب، ج۷، ص۲۶۷، احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸ه /۱۹۶۸ م.
[۳]
ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، ج۱، ص۲۰ـ۲۱، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
۱.۲ - فراگیری علومده ساله بود که پدرش را از دست داد و مادرش، برای تأمین معاش خانواده، او را به کار پارچه‌بافی گماشت، اما او از آن کار گریخت و نزد ابوعبداللّه فخار ، شاگرد قاضی عیاض ( فقیه مالکی )، به تحصیل پرداخت و پس از مدتی (در شانزده یا بیست سالگی) قرآن را از حفظ کرد و فنون ادب و عربی و احکام فقهی را فراگرفت. [۴]
احمد بن محمد مقری تلمسانی، نفخ‌الطیب، ج۷، ص۲۶۸، احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸ه /۱۹۶۸ م.
[۵]
ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، ج۱، ص۲۲ـ۲۳، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
[۶]
دانشنامه اسلام، ذیل مادّه.
۱.۳ - مسافرت به مراکشسبتی در شانزده یا بیست سالگی، برای دیدار مشایخ و طلب علم ، از سبته عازم شهر مراکش (در کشور مغرب) شد، اما چون شهر در محاصرۀ موحدون بود، در کوهی سکنا گزید. [۷]
ابن موقت، ج۱، ص۲۲، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
[۸]
ابن موقت، ج۱، ص۲۴، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
[۹]
ابن موقت، السعادةالابدیه، ج۲، ص۲۸۴، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۲ م.
[۱۰]
عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، ج۱، ص۳۵۵، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
۱.۴ - اقدامات وی در مراکشبه گزارش تذکره‌ها، [۱۱]
احمد بن محمد مقری تلمسانی، نفخ‌الطیب، ج۱، ص۲۷۵، احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸ه /۱۹۶۸ م.
[۱۲]
ابن موقت، السعادةالابدیه، ج۲، ص۲۸۵، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۲ م.
سبتی در آغاز ورودش به مراکش در مسافرخانه‌ای سکونت داشت و حساب و نحو تدریس می‌کرد و اجرت حاصل از آن را برای طلبه‌های دور از وطن انفاق می‌نمود.
وی در امور دینی به مردم تذکر می‌داد و با آن‌هایی که نماز نمی‌خواندند به شدت برخورد می‌کرد. احتمالا این گزارش، به دورۀ عبدالمؤمن بن علی (یکی از خلفای موحدون) مربوط است. [۱۳]
عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، ج۱، ص۳۵۵، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
۱.۵ - بازگشت دوباره به شهرسبتی به کوه برگشت تا این‌که یعقوب منصور، فرزند و وارث عبدالمؤمن، با تکریم او را از آن‌جا به شهر آورد و مدرسه و زاویه و خانه‌ای به سبتی اختصاص داد و وی در آن‌جا ازدواج کرد. [۱۴]
ابن موقت، السعادةالابدیه، ج۲، ص۲۸۹، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۲ م.
[۱۵]
عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، ج۱، ص۳۶۸، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
۲ - شاگردان سبتیعیسی بن شعیب ، ابوبکر بن مساعد ، ابویعقوب یوسف بن احمد معروف به حکیم، از شاگردان او بودند. [۱۶]
ابن موقت، السعادةالابدیه، ج۲، ص۲۸۵، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۲ م.
[۱۷]
ابن موقت، السعادةالابدیه، ج۲، ص۲۹۲، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۲ م.
ابومدین اندلسی از معاصران سبتی است. عیسی، بنابر شواهدی، این احتمال را که ابومدین شاگرد سبتی بوده باشد، درست نمی‌داند. [۱۸]
لطفی عیسی، مغرب‌المتصوفة، ج۱، ص۹۵ـ۹۶، تونس ۲۰۰۵ م.
[۱۹]
عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، ج۱، ص۳۵۶، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
۳ - کلام ابن عربی درباره سبتیابن عربی ، سبتی را ملاقات کرده و از او به صاحب صدقه و «شیخنا» یاد نموده و حکایاتی از او نقل کرده است. [۲۰]
ابن عربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۵۵۷، بیروت، بی‌تا.
[۲۱]
ابن عربی، الفتوحات المکیه، ج۳، ص۲۹۲، بیروت، بی‌تا.
[۲۲]
ابن عربی، الفتوحات المکیه، ج۳، ص۵۶۰، بیروت، بی‌تا.
هم‌چنین در موضعی از فتوحات ، [۲۳]
ابن عربی، الفتوحات المکیه، ج۴، ص۱۲۱، بیروت، بی‌تا.
از تعجیل سبتی در دست‌یابی به برخی تصرف‌ها در این دنیا، از جمله احیا و اماته ، انتقاد نموده است.
۴ - کلام ابن رشد درباره سبتیابن رشد نیز شخصی را برای آشنایی با طریقۀ سبتی نزد او فرستاد و در پایان، طریق عرفانی او را همانند یکی از فیلسوفان قدیم ــکه قائل بودند « وجود » صرفآ با «جود» منفعل می‌شود ــ ارزیابی کرد. گفته‌اند که ابن رشد شخصآ برای دیدار سبتی به مراکش رفته است. [۲۴]
لطفی عیسی، مغرب‌المتصوفة، ج۱، ص۳۸۶، تونس ۲۰۰۵ م.
[۲۵]
عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، ج۱، ص۳۶۰، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
[۲۶]
دانشنامه اسلام، ذیل مادّه.
۵ - نظرات درباره سبتیاو را صاحب همت ، قطب ، دارای توانایی فوق‌العاده در مناظره و پاسخ‌گویی به مسائل، و از ملامتیه دانسته‌اند، [۲۷]
احمد بن محمد مقری تلمسانی، نفخ‌الطیب، ج۷، ص۲۷۱، احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸ه /۱۹۶۸ م.
البته دربارۀ او اظهارنظرهای متضادی شده است؛ برخی او را قطب و عده‌ای او را زندیق و ساحر تلقی می‌کردند.
عَلّال بَختی [۲۸]
جمال علال بختی، ج۱، ص۷۹، الحضورالصوفی، قاهره ۱۴۲۶ه /۲۰۰۵.
[۲۹]
جمال علال بختی، ج۱، ص۹۴، الحضورالصوفی، قاهره ۱۴۲۶ه /۲۰۰۵.
طریقۀ ابوالعباس را تصوف فلسفی مشتمل بر عقاید اسلامی، فلسفۀ مشرق زمین و عقاید گِنوسی دانسته است.
۶ - مشرب عرفانی سبتیمشرب عرفانی سبتی مبتنی بر «صدقه» و « جود » است، چنان‌که سخاوت نفس، سلامت صدر ، صدقه و ایثار را موجب وصول به مرتبۀ قُصوای اصحاب رسول اللّه تلقی کرده و افزون بر آن، سایر اصول شرع را به صدقه تحویل نموده است. [۳۰]
ابن قنفذ، انس الفقیر، ج۱، ص۸، به اهتمام محمدفاس وادولف‌نور، ۱۹۶۵.
[۳۱]
ابن موقت، السعادةالابدیه، ج۲، ص۲۸۴، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۲ م.
[۳۲]
ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، ج۱، ص۳۱ـ۳۲، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
در همین راستا او برخی مفاهیم قرآنی ، از جمله « فساد در زمین » و « امانت » و « سعی »، را به ترتیب به بخل ، رزق ، انفاق تفسیر کرده است. [۳۶]
احمد بن محمد مقری تلمسانی، نفخ‌الطیب، ج۷، ص۲۷۵ـ۲۷۶، احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸ه /۱۹۶۸ م.
[۳۷]
عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، ج۱، ص۳۶۱ـ۳۶۲، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
۷ - سیره عملی سبتیوی در سیرۀ عملی خود نیز بسیار کریم و بخشنده بود. [۳۸]
عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، ج۱، ص۳۵۷، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
۸ - وجهه فقهی سبتیبه گزارش غرمینی ، [۳۹]
عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م.
سبتی نزد عامۀ مردم بیش‌تر به فقاهت مشهور بود و مشرب او به فقیهان نزدیک‌تر بود، چنان‌که برخی مفاهیم ذوقی، از جمله خمر و تغزل در اشعار ، را به الفاظ شرعی تغییر می‌داد.
۹ - رابطه علم زایچه با سبتیبرخی [۴۰]
حاجی خلیفه، خیرالدین زرکلی، ج۲، ص۹۴۸، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
[۴۱]
حاجی خلیفه، خیرالدین زرکلی، ج۱، ص۱۰۷، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
علم زایچه را به او منسوب دانسته‌اند. [۴۲]
ذیل مادّه، که شخصی دیگر اما همنام او را صاحب علم مذکور می‌داند، دانشنامه اسلام.
۱۰ - کرامات سبتیبه او کراماتی نسبت داده‌اند. ۱۱ - جای‌گاه سبتی۱۱.۱ - در بین سلاطینبرخی سلاطین و شخصیت‌های مشهور در قرون بعد بر این عقیده بودند که از برکات معنوی او برخوردار شده‌اند. [۴۳]
دانشنامه اسلام، ذیل ماده.
۱۱.۲ - در بین مردمدر مراکش و الجزایر ، دهقانان و کشاورزان برای برکتِ محصولات و بارش باران به او متوسل می‌شوند. در فرهنگ عامۀ مراکش، وی یکی از « سبعة رجال » یا هفت اولیایی است که مردم به زیارت آنان اعتقاد فراوان دارند. [۴۴]
دانشنامه اسلام، ذیل ماده.
۱۱.۳ - در بین مصلحان مراکشیبرخی مصلحان مراکشی قرن چهاردهم/ بیستم، هم‌چون ابن موقت ، برای نیل به عدالت اجتماعی، او را الگوی خود دانسته‌اند. [۴۵]
دانشنامه اسلام، ذیل ماده.
۱۲ - درگذشت سبتیسبتی در ۶۰۱ در مراکش درگذشت. [۴۶]
احمد بن محمد مقری تلمسانی، نفخ‌الطیب، ج۷، ص۲۶۷، احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸ه /۱۹۶۸ م.
او را در خارج باب تاغزوت به خاک سپردند. [۴۷]
ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، ج۱، ص۹۱ـ۹۲، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
[۴۸]
معلمةالمغرب، رباط ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۱ م، ج۱۴، ص۴۸۵۳.
۱۳ - آثار سبتیکتابی از سبتی در دست نیست، اما برخی تذکره‌ها کتاب نزهة الخاطر فی اخراج الضمایر را منسوب به او دانسته‌اند. [۴۹]
حاجی خلیفه، خیرالدین زرکلی، ج۱، ص۱۰۷، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
کتاب‌هایی دربارۀ مناقب و فضائل سبتی نوشته شده است. [۵۰]
معلمةالمغرب، رباط ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۱ م، ج۱۴، ص۴۸۵۲.
[۵۱]
ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، ج۱، ص۱۱، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
اشعاری نیز از او برجای مانده است. [۵۲]
ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، ج۱، ص۷۰ـ۷۱، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م.
۱۴ - فهرست منابع(۱) ابن عربی، الفتوحات المکیه، بیروت، بی‌تا. (۲) ابن قنفذ، انس الفقیر، به اهتمام محمدفاس وادولف‌نور، ۱۹۶۵. (۳) ابن موقت، تعطیرالانفاس فی‌التعریف الشیخ ابی‌العباس، احمد متفکر، مراکش ۲۰۰۳ م. (۴) ابن موقت، السعادةالابدیه، به اهتمام حسن جلاب و احمد متفکر، مراکش ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۲ م. (۵) احمدبابا تنکبتی، نیل الابتهاج، عبدالحمید عبداللّه العرانه، طرابلس ۱۳۹۸ه /۱۹۸۹. (۶) حاجی خلیفه، خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹. (۷) عباس بن ابراهیم سملاکی، الاعلام بمن حَلّ مراکش و اغمات من الأعلام، عبدالوهاب بن منصور، رباط ۱۴۱۳ه /۱۹۹۳. (۸) جمال علال بختی، الحضورالصوفی، قاهره ۱۴۲۶ه /۲۰۰۵. (۹) عبدالسلام غرمینی، المدارس الصوفیه المغربیة و الاندلسیه، مغرب ۱۴۲۰ه /۲۰۰۰ م. (۱۰) لطفی عیسی، مغرب‌المتصوفة، تونس ۲۰۰۵ م. (۱۱) معلمةالمغرب، رباط ۱۴۲۳ه/ ۲۰۰۱ م. (۱۲) احمد بن محمد مقری تلمسانی، نفخ‌الطیب، احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸ه /۱۹۶۸ م. (۱۳) دانشنامه اسلام؛ ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن جعفر سبتی»، شماره۵۴۷۲. |